Thành Xương Giang

“Dừng chân ngắm cảnh xanh vời vợi

Ráng sớm vừa lên sao đã thưa

Suy nghĩ ban mai nhiều đấy chứ

Bình sinh ham muốn đã tan chưa?

Ngắm no mặt nước trăng ngàn dặm

Dài nhỉ, gió thu, chày rộn khua

Xưa nay vẫn lẽ trời sinh hóa

Muôn học sầu riêng biển biếc thừa”

Xương Giang cảm hoài – vua Lê Thánh Tông (Ngô Văn Phú dịch)

Bờ cỏ lau xào xác trong cơn gió heo may. Tháng chín, thời tiết đi vào ngày thu, mới qua canh ba nên vẫn hãy còn tối đen như mực. Sương đêm ẩm ướt se lạnh. Thái úy quấn lại khăn quanh cổ cho đỡ lạnh, vấn tóc ngồi lặng im. Ngài vẫn đang suy nghĩ tính toán rất lung cho ngày hôm nay. Rồi, một cách nhanh chóng, Ngài đứng dậy, mặc giáp trụ, đội mũ đâu mâu, dắt gươm và bước ra ngoài. Ngài cho truyền gọi tướng lĩnh các khu lại để họp bàn và chốt lại kế hoạch thêm một lần nữa. Lác đác ánh lửa mở tỏ soi các khu lều. Quân binh đi tuần tra thấy ngài thì dừng lại cúi chào. Phía xa, bức tường lũy cao mới đắp thêm im lìm tạo thành một dải đen khổng lồ hòa trong đêm. Đã mấy ngày nay, địch đã án binh bất động, theo như kế hoạch viện binh sẽ tới trong vài ngày nữa.

Suốt chín tháng qua là chín tháng giao tranh liên tục bất phân thắng bại. Trận thắng Tốt Động – Chúc Động khiến danh tiếng nghĩa quân vang xa, là tấm gương cho anh em binh lính nơi các trận địa khác. Tội ác của quân Minh thật không kể xiết: cướp bóc của dân, lấp ruộng trồng cỏ cho ngựa ăn, đạp đổ văn bia, phá nát đền miếu, đốt hết sách vở khắp nơi….Lũ giặc bạo tàn giờ rút chạy vào các thành, co cụm sợ hãi như lũ chuột. Ở thành Đông Quan nơi vẫn còn chứa hơn 5 vạn đại binh của quân Minh, Chủ tướng vẫn cho vây ráp, không đánh mà ra sức dụ hàng. Việc công thành hoàn toàn có thể thành công với lực lượng hiện có. Nhưng đổi lại, với một thành trì kiên cố bậc nhất, sự thương vong lớn là không thể tránh khỏi. Và đó không phải kế sách hay, chi bằng cô lập hạ hết những thành vệ tinh khác, khiến cho quan quân nhà Minh ở Đại Việt thông tin không thông suốt mà sinh náo loạn. Việc chia nhỏ mà đánh mới là cao kiến. Mười vạn viện binh giặc đang trên đường tới. Nhưng các huynh đệ nơi tuyến đầu đang chiến đấu không biết mệt mỏi. Tin thắng trận ở Chi Lăng báo về, Liễu Thăng đã rơi đầu. Nhưng bọn Thôi Tụ và Hoàng Phúc với 5 vạn quân còn lại vẫn ra sức đánh và đã vượt ải, chỉ còn vài ngày nữa là đến Đông Quan để phá vây. Quân sĩ đường xa mỏi mệt, chắc chắn hắn sẽ dừng chân hội quân tại nơi hiểm yếu này. Thái Úy mới đến đây tiếp quản quân doanh, với lực lượng viện binh kèm thêm khí giới, vài thớt voi, thêm trăm ngựa. Nhiệm vụ là phải bằng mọi giá hạ cái thành kiên cố này.

Các tướng Lê Sát, Lê Thụ, Lê Lý, Lê Lãnh và Lê Triện lãnh nhiệm vụ đánh thành Xương Giang đã chín tháng qua. Hàng chục trận giao chiến trực diện đã diễn ra mà bất phân thắng bại. Nhiều đêm, giặc ra ngoài thành quyết liều chết để mở đường máu thoát thân nhưng đều thất bại. Lý Nhiệm vẫn ngoan cố như cách y chửi bới Thái Phúc khi được dụ hòa, còn định dùng súng bắn kẻ đồng hương. Nghĩa quân nhiều lần ráp thành, nhưng hỏa khí của giặc còn mạnh, lực lượng còn gần vạn quân, kèm hào sâu, chông nhiều nên chưa hạ được. Sương sớm buổi sáng mờ ảo làm nhòe đi những ánh lửa lập lòe. Các vệ quân, voi, ngựa chiến liên tục di chuyển yên lặng trong đêm. Thái Úy hít một hơi thật sâu, sáng nay sẽ là cuộc tổng tấn công quyết định, ngài cần giữ cho tâm trạng thư thái và đốc thúc anh em binh lính. Đoạn ngài tiến đến nhóm lính cận vệ. Họ đã ở bên ngài ròng rã suốt bao năm qua. Đội lính đứng nghiêm, ngài tiến đến chỉnh lại giáp trụ, mũ đâu mâu, đặt tay lên vai từng người.

“Thái Úy mỏi mệt, xin hãy đề phòng chướng khí buổi sáng.” – một người quỳ gối nói.

“Không, ta đang rất khỏe. Lương ăn đã được cấp hết chưa?”

“Dạ thưa Thái Úy, chúng tôi đã nhận lương từ sáng sớm rồi ạ”

“Tốt, trận chiến này gian nan nhưng tất thắng. Hãy đảm bảo sức khỏe.”

“Vâng thưa Thái Úy.”

“Cho ngựa.”

“Tuân lệnh”

Ngựa đến, ngài cùng nhóm cận vệ đi một vòng quanh khu doanh, kiểm tra kho lương đang cấp phát, yêu cầu các vệ quân kiểm tra khí giới, đạn dược, tập dượt hàng ngũ chuẩn bị cho trận chiến vào đúng giờ đã định. Trời vẫn còn tối, những ánh đèn dầu rải rác khắp nơi như vì sao đang sà xuống trong đêm đen. Binh lính đã dựng trại vây thành ở đây khá lâu, hẳn ai ai cũng đã sốt ruột chờ một trận sống mái quyết định. Doanh chỉ huy cách không xa, hàng ngựa dài đã đứng ngoài, tất cả các tướng lĩnh đang đợi sẵn bên trong. Thái úy đi vào, tâm trí ngài nhanh chóng quay lại với trận đồ. Có thêm một vài tin tình báo mới, kế hoạch sẽ thay đổi chút ít, dân binh đã được huy động thêm để đào hào, thọc thẳng vào những chỗ hiểm yếu. Các tướng lĩnh tỏ ra căng thẳng, trận này bắt buộc phải thắng dù phải đổi lại những thương vong lớn. Đám quân của Thôi Tụ và Hoàng Phúc sẽ đến đây hội quân trong 4- 5 ngày tới. Tuy nhiên tin tức vào ra thành tuyệt đối bị chặn, bọn Lý Nhậm chỉ đang cầu may chờ đợi, không biết đường nào để tính toán. Ngày giờ đã định, các tướng đồng thanh hiệp lực quyết một trận sống mái. Rồi ai nấy nhanh chóng trở về quân doanh của mình, đốc thúc binh lính bí mật dàn trận theo như kế hoạch.

Thái Úy đốc ngựa ra phía đầu chiến lũy. Trời đã sáng dù mặt trời vẫn khuất lấp sau những đám mây dầy. Kền kền bay cao trên không chờ đợi một bữa ăn thịnh soạn mới. Vùng đất xưa là ruộng đồng trải dài xanh rì nay mọc đầy cây dại cỏ lau rậm rạp, nhấp nhô chông nhọn. Cây cối tốt tươi ngày trước đã bị quân Minh đốn hạ nhằm tăng tầm nhìn, khiến cho xung quanh trống trải, trơ trọi. Tòa thành giờ hiện rõ phía trước, thô kệch, đìu hiu che chắn cho đám quân Minh hèn nhát. Cờ xí ám màu thuốc súng đen xạm, rách nát phất phơ trong gió. Thành được đắp bằng đất, cao chừng 4m, có nhiều lỗ châu mai và bốn pháo đài bốn góc. Bốn cửa được dựng dầm bằng gỗ cứng, cánh cửa gỗ dày, kiên cố. Xung quanh thành được đào hào sâu, nhiều chông tre nứa được cắm lô nhô phía dưới. Đám giặc nhấp nhổm phía trên thành trông sang. Chín tháng giao tranh ròng rã, xác binh lính cả bên ta và bên giặc vẫn còn rải rác, trong những đám cỏ lau um tùm kia. Dưới chân thành vẫn còn đó những chiến cụ, xe ngựa, thang mây gãy nát sau những lần ráp thành thất bại. Chín tháng trời, lũ giặc cầm cự với lương ăn ngày càng hiếm đi, chờ đợi được giải cứu. Chủ tướng đã chủ trương coi dụ hàng là thượng sách tránh cảnh binh đao, lại mở lòng dung thứ cho lũ giặc vốn đã rệu rã. Nhưng giờ giặc vẫn còn ngoan cố, đại quân không thể kiên trì thêm với chúng nữa.

Gần giờ xuất binh, Thái Úy đứng trên chiến lũy, nhìn lại trận địa, nhanh chóng truyền lệnh trấn chỉnh hàng ngũ. Súng thần công, đạn đá đã được chuẩn bị đầy ắp. Lính pháo thủ đã vào vị trí, sẵn sàng nổ súng. Trận địa bố trí trải dài đến hơn một cây số. Binh lính trong tay ngài có đến hơn vạn người. Tất cả liên tục đập gươm giáo vào khiên, hô to thị uy thanh thế. Quân Minh vẫn im thin thít phía bên kia chiến tuyến. Lý Nhậm quả là một viên tướng cứng rắn. Nhưng càng cứng rắn hắn lại càng tiến gần hơn vào chỗ chết.

"Ta cất quân đánh giặc, không phải là có lòng ham muốn phú quý, mà chính vì muốn để ngàn năm về sau, người đời biết ta không chịu làm tôi tớ cho bọn giặc tàn ngược”. Lời của chủ tướng văng vẳng bên tai vị Thái úy. Hai mươi năm qua, giặc Minh gian trá lấy danh “phù Trần diệt Hồ” đến đây để cướp nước, tàn phá thêm cơ nghiệp họ Trần. Chúng phá đổ miếu tự, hạ nhục uy danh tổ tiên, đàn áp tôn thất, gia đình ngài. Ròng rã bao năm đất nước chỉ thấy máu chảy đầu rơi, nhân dân lầm than cơ cực. Tội ác thật không kể xiết, khắp muôn nơi lòng đầy căm giận. Giờ xung trận sắp điểm, Thái úy nhìn quanh, tất cả đang im lặng chờ đợi. Ngài hô to:

“Hỡi ba quân, bọn giặc Ngô đã tàn phá quê hương ta, giết hại huynh đệ, gia đình chúng ta. Sống mà làm tôi tớ cho chúng nó thì thật nhục nhã, thà chết để trả thù nhà, để lại tiếng thơm ngàn năm về trí làm trai mới là hiển hách. Chúa thượng đã qua bao phen hiểm nguy dựng cờ đánh giặc, quyết chiến thắng để xây dựng lại giang sơn Đại Việt. Anh em hăng hái xông pha giết giặc sẽ trở thành nghĩa sĩ, gia đình sẽ được ban thưởng trọng hậu.”

“Bình Định Vương muôn năm, Chúa thượng muôn năm” – Binh sỹ từng lớp giơ cao vũ khí hô to. Trong ánh mặt trời, gươm giáo sáng lóa cả một rải rộng lớn.

“Giờ đã điểm, tất cả hàng ngũ chỉnh tề, anh em chuẩn bị giết giặc lập công.”

“Giết, giết, giết…” - Nghĩa quân hô to vang động cả một vùng

Thái Úy đánh hồi trống, theo đó các hồi trống thúc quân cũng vang theo bốn bề. Súng thần công gầm vang nhả đạn. Đạn lửa, tên lửa bắn phá vào thành rào rào như mưa. Đoàn quân nhất tề xông lên quyết chiến. Cả trận địa ầm ầm tiếng súng nổ hòa lẫn cùng tiếng hò reo và ngựa phi nước đại. Phía bên kia quân Minh bắt đầu nhốn nháo. Cả tòa thành chìm trong khói lửa đen kịt…

---

“…Tháng 9, ngày mồng 8, bọn Thái úy Trần Hãn, Tư mã Lê Sát, thiếu úy Lê Triện1, Lê Lý đánh lấy được thành Xương Giang.

Khi ấy, viên chỉ huy nhà Minh là Kim Dận cho là thành này nằm ngay trên đường về của quân Minh, nên cùng với tên quan mới bổ đến là Lý Nhậm liều chết cố thủ. Trãi qua hơn 6 tháng trời cầm cự với các quân Khoái Châu, Lạng Giang, chúng vừa đánh vừa giữ, khiến quan quân không thể lên được thành. Vua sai bọn Hãn đắp đất, mở đường đánh nhau với giặc, dùng câu liêm, giáo dài, nỏ cứng, tên lửa, súng lửa, bốn mặt đánh vào, thành cuối cùng bị hạ. Bọn Dân, Nhậm đều tự sát. Đem ngọc lụa và con gái bắt được của giặc ban hết cho quân sĩ. Tổng binh Vương Thông được tin, làm hai bài văn tế. Được hơn 10 ngày thì viện binh giặc tới nơi, nhưng thành đã bị hạ…”

(Đại Việt sử ký toàn thư - Kỷ nhà Lê)